موضوع: آثار روزه و احکام آن

شعر شروع

به‌نام آن‌که رحمان و رحیم است                        کتابش نور و پیغامش عظیم است

ایجاد انگیزه

روزی معلمی به شاگردانش گفت: بچه‌ها! از طرف یک آموزشگاه معتبر، دعوت‌نامه‌ای برای یک دوره سی روزه‌ مهارت‌آموزی به دست من رسیده است. شرکت در این دوره، برای شما بسیار مفید است و در پایان دوره، گواهینامه مهارت، به شرکت کنندگان اعطا می‌شود.

یکی از دانش‌آموزان پرسید:

آیا همه شاگردان می‌توانند در این دوره شرکت کنند؟ معلم پاسخ داد: بله! رئیس آموزشگاه همه دانش‌آموزان، چه ممتازین و چه غیرممتازین را برای حضور در این دوره، دعوت نموده است.

 یکی دیگر از دانش آموزان پرسید: این دوره برای تقویت درس‌های ذهنی و فکری مثل ریاضی است یا برای تقویت درس‌های حفظی و شفاهی؟

معلم لبخندی زد و گفت: در این دوره شما مهارت پیدا می‌کنید که چگونه از نیروی فکر خود استفاده کنید؛ اما نه برای حل فرمول و معادلات ریاضی بلکه به شما می‌آموزد که در زندگی خود چگونه فکر کنید و چگونه از نیروی زبان و گوش خود استفاده نمایید؛ و مهارتی که شما به آن می‌رسید، برای درس‌های حفظی تاریخ و جغرافیا و... نیست؛ بلکه به شما یاد می‌دهد که چگونه صحبت کنید و چه زمانی سکوت اختیار نمایید.

همه دانش‌آموزان از سخنان معلم شگفت‌زده شده بودند. زمانی‌که معلم تعجب را در چهره‌های آن‌ها مشاهده کرد، گفت: بچه‌ها این دوره سی روزه در واقع «ماه رمضان» است و رئیس این دوره «خداوند متعال» است که شخصا شما را دعوت نموده تا به شما مهارت کنترل فکر، زبان، چشم و گوش بیاموزد و گواهینامه بندگی و تقوی را به شما اعطا کند.[1]

متن و محتوا

در اين ماه پر بركت، درهاي آسمان به روي روزه‌داران گشوده مي‌شود. بنابراین لازم است تا از ثانيه‌ثانيه آن به خوبي بهره برد.

اما با شنیده شدن صداي قدم‌هاي ماه رمضان، زمزمه سئوال‌های زیر به گوش می‌رسد:

1. چرا باید روزه بگيريم؟

2. روزه چه آثار و فوایدی دارد؟

و .... .

در این درس، برخی از این سئوال‌ها را با هم پاسخ خواهیم داد.

آثار و فواید روزه‌داري

روزه گرفتن هرچند محدودیت‌ها و شرايط خاص خود را دارد؛ اما آثار و بركات فراواني را در روح و جسم انسان، باقي خواهد گذاشت.

آثار روزه‌داري را از دو منظر (روحي - جسمي) تقسیم‌بندی می‌کنیم:

الف) بعد جسمی و بهداشتي

آن‌گونه که از روایات گهربار رسول اعظم-و ساير معصومين( به دست می‌آید، روزه عامل مؤثری در سلامتی بدن به شمار مي‌آيد. پیامبر اسلام-در این‌باره فرمودند: «صُومُوا تَصِحُّوا؛ روزه بگیرید تا صحت و سلامتی خویش را تضمین کنید.»^[2]

آری این فرموده آن طبیب دلسوزی است که نزدیک به هزاروپانصد سال پیش، نسخه سلامت‌زیستن را برای امت خویش تجویز کرده است.

امروزه پزشکان عقیده دارند که عامل بسیاری از بیماری‌ها، زیاده‌روی در خوردن غذاهای گوناگون است؛ زیرا مواد اضافی این غذاها جذب بدن نمی‌گردند و به صورت چربی‌های مزاحم یا مواد رسوب‌کننده در اعضای انسان یا خون، باقی می‌مانند. بهترین راه دفع این مواد زاید، روزه‌داری است.^[3]

ب) بعد روحی و تربيتي روزه

رمضان کلاس درس است؛ معلمانش، پیامبران و اوصیای الهی، کتابش، قرآن و درسش، آموختن امانت‌داری است. راستی آیا کسی امین‌تر از روزه‌دار وجود دارد که غذای لذیذ و شربت گوارا در اختیار دارد؛ امّا به آن دست نمی‌زند، قطره آبی نمی‌نوشد و لقمه نانی نمی‌خورد. چنین شخصی امانت و درستکاری را در روح و روان خود پرورش می‌دهد.

آثار روحی و تربيتي روزه عبارتند از:

1. افزایش تقوا و پرهیزگاری

خداوند متعال در قرآن کریم مي‌فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»[4] حقيقت و هدف نهايي روزه آن است كه انسان با رعايت و مراقبت كامل به سرمايه عظيم تقوا دست يابد.»

تقوا، نیرویى درونى است که در وجود انسان به وجود می‌آید و او را در برابر انجام کارهای زشت و ناپسند حفظ مى‏کند. یا به عبارت دیگر تقوا زنگ خطری است که به هنگام وقوع گناه به صدا درآمده و فرد را از انجام آن باز می‌دارد.

2. تقويت نيروي اراده

روزه، سبب تقویت عزم و اراده انسان می‌شود. عزم و اراده چه در امور مادی و چه در مسائل روحان همچون خون برای زنده ماندن انسان، ضرورت دارد.

روزه، می‌تواند اراده‌هایی را پرورش دهد که بتوانند جامعه‌ای را از زوال و سقوط نجات دهند. همچنین انسان را عادت می‌دهد که با کمتر از معمول بسازد و زمانی‌که دچار تنگناهای اقتصادی و برخی قحطی‌ها گردید، بتواند با کمبودها بسازد و برای جبران کاستی‌های غذایی خود، دنبال کارهای خلاف و تقلب و کلاهبرداری نرود و به روزی خود اکتفا کند.

3. تقويت روحيه نوع دوستي

از نتایج برجسته روزه، برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و هم‌نوعان تنگدست است. افرادی که زندگی آسوده‌ای دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی و ناداری را نچشیده‌اند، زمینه غفلت در آنان بسیار است و ممکن است که در آشفته بازار دنیا دچار غفلت گردند. روزه، داروی این غفلت است. از این رو، احسان و اطعام و انفاق به محرومان در ماه رمضان، بسیار سفارش شده است. با روزه ثروتمند به بینوا نزدیک می‌شود و دست‌گیر آنان می‌شوند. پیشوای ششم در خصوص این اثر روزه می‌فرماید:«العِلَّةُ فِى الصِّیامِ لِیَستَوِىَ بِهِ الغَنىُّ وَالفَقیرُ وذلِكَ لأِنَّ الغَنىَّ لَم یَكُن لِیَجِدَ مَسَّ الجُوعِ فَیَرحَمَ الفَقیرَ لاَنَّ الغَنىُّ كُلَّما اَرادَ شَیئا قَدَرَ عَلَیه؛[5]علت روزه گرفتن، آن است كه به سبب آن ثروتمند و فقیر برابر شوند؛ زیرا ثروتمند، گرسنگى را احساس نكرده تا به فقیر رحم كند. چرا كه ثروتمند هرگاه چیزى بخواهد مى‌تواند فراهم كند.»

4.  توجه به سرای جاوید

انسان‌ها با وجود این‌که می‌دانند روزی عمرشان خاتمه می‌یابد و به دنیای دیگری منتقل می‌شوند؛ اما گاهی دچار غفلت می‌شوند. یکی از فعالیت‌هایی که آدمی را از غفلت بیرون می‌آورد، روزه‌داری می‌باشد. فشار گرسنگی و تشنگی در این دنیا روزه‌دار را به یاد هراس و فقر و بیچارگی آخرت می‌اندازد. امام رضا% در این‌باره می‌فرماید:«إنَّما اُمِرُوا بِالصَّوم لِكَى یعرفُوا ألَم الجُوعِ و العَطَش فَیستَدِلُّوا عَلَى فَقرِ الاخَر؛ مردم به انجام روزه امر شده‏اند تا درد گرسنگى و تشنگى را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگى آخرت را بیابند.»[6]

مواردی که ذکر شد، برخی از آثار و بركات روزه‌داری در ماه مبارك رمضان است. اما به ياد داشته باشيد كه اين ماه پر خير و بركت بهترين فرصت است برای این‌که انسان گل وجود خود را بيدار سايد و آن را با عطر و بوی معنويت خوشبو كند و با لباسي از تقوا خود را بياراد.

جایزه‌های ماه رمضان

1. ماه رمضان ماه مهمانی خداوند است.

2. ماه رحمت و برکت و مغفرت خداست.

3. نفس کشیدن انسان روزه دار، ثواب تسبیح خدا را دارد.

4. روزه گرفتن در ماه رمضان ثوابی به اندازه ده ماه دارد.

5. هر که ماه رمضان را روزه بگیرد، گناهان گذشته او بخشيده مي‌شود.

6. روزه برای خداست و پاداش آن را خود خدا می‌دهد.

7. روزه محافظ و قلعه‌ای محکم است که انسان را از آتش نگه می‌دارد.

8. خواب شخص روزه‏دار عبادت، سکوتش تسبيح و عملش مقبول درگاه خداوند، و دعايش مستجاب است.[7]

9. دست و پای شیطان در این ماه در غُل و زنجیر است.

10. قرائت یک آیه از قرآن در این ماه، ثواب قرائت کل قران در ماه‌های دیگر را دارد.

انواع روزه

 روزه، در یک تقسیم‌بندی بر چهار نوع است:

ـ روزه‌ «واجب»، مثل روزه‌ ماه مبارك رمضان.

ـ روزه‌ «مستحب»؛ مثل روزه‌ ماه رجب و شعبان.

ـ روزه‌ «مكروه»؛ مثل روزه‌ روز عاشورا.

ـ روزه‌ «حرام»، مثل روزه‌ عيد فطر (اول ماه شوال) و قربان (دهم ماه ذى‌الحجه).[8]

روزه‌هاى واجب

روزه‌هاى واجب عبارتند از:

ـ روزه‌ ماه مبارك رمضان.

ـ روزه‌ قضا.

ـ روزه‌ كفاره.

ـ روزه‌ قضاى پدر و مادر.

ـ روزه مستحبى كه به واسطه‌ نذر و عهد و قسم واجب شده است.

ـ روزه‌ روز سوم از ايام اعتكاف.[9]

مبطلات روزه

برخی از چیزهایی كه روزه را باطل مى‌‌كنند، عبارتند از:

اول: خوردن و آشاميدن؛

دوم: دروغ بستن به خدا و پيامبر و ائمه(؛

سوم: رسانيدن غبار غليظ به حلق؛

چهارم: فرو بردن تمام سر در آب؛

پنجم: عمداً قى کردن.[10]

گلبرگ احکام

1. اﮔﺮ ﻋﻤﺪاً در ﺣﺎل روزه، ﭼﻴﺰي ﺑﺨﻮرﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﻢ، روزه ﻣﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺧﻮردن از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺎﺷﺪ، روزه را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲ‌ﻛﻨﺪ. [11]

2. ﺳُﺮم ﻳﺎ آﻣﭙﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻏﺬا و ﺑﻪ اﺻـﻄﻼح ﺗﻘـﻮﻳﺘﻲ اﺳـﺖ، روزه را ﺑﺎﻃـﻞ ﻣﻲ‌ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ تزریق آﻣﭙﻮل ﺑﻲ‌ﺣﺴﻲ ﻳﺎ آﻣﭙﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي دارو اﺳﺖ، اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد.[12]

- آﻳﺖ اﷲ ﻣﻜﺎرم: آﻣﭙﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي دارو اﺳتفاده شود، ﻧﻴﺰ روزه را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ‌ﻛﻨﺪ.

- آﻳﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ‏اي: اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ روزه‌دار از ﻫﺮ آﻣﭙﻮﻟﻲ ﻛﻪ در رگ ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻲ‌ﺷﻮد، ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ؛ وﻟﻲ ﺗﺰرﻳﻖ در ﻋﻀﻠﻪ ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺑﻲ‌ﺣﺴﻲ اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد.

3. ﻣﻨﻈﻮر از ﻏﺒﺎر ﻏﻠﻴﻆ، ﻏﺒﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد و ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﮔﺮد و ﺧﺎك ﻛﻢ، اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد.

4. در ﻫﻨﮕﺎم روزه ﺑﺎﻳﺪ از دود ﺳﻴﮕﺎر و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ و ﺑﺨﺎر ﻏﻠﻴﻆ، اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد.[13]

5. ﻓﺮو ﺑﺮدن ﺗﻤﺎم ﺳﺮ در آب، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻘﻴـﻪ ﺑـﺪن ﺑﻴـﺮون از آب ﺑﺎﺷـﺪ، روزه را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ‌ﻛﻨﺪ. (دوش ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﺎ داﺧﻞ آب رﻓﺘﻦ، ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺳـﺮ را، زﻳـﺮ آب ﻧﺒﺮد، روزه را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲ‌ﻛﻨﺪ)

6. در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ روز را در وﻗﺖ آن ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ و ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻨﻴﻢ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪاً روزه آن روز را ﻗﻀﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي آن روز، ﻳﻚ روز را روزه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ.

7. روزه‌ ﻣﺴﺎﻓﺮي ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺘﻲ‌اش را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲ‌ﺧﻮاﻧـﺪ، ﺣـﺮام و ﺑﺎﻃـﻞ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮي ﻛﻪ ﻧﻤﺎزش ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ، ﻣﺜﻞ راﻧﻨﺪه، ﺑﺎﻳـﺪ در ﺳـﻔﺮ نیز روزه‌اش را ﺑﮕﻴﺮد.[14]

تنوع

روزه‌داری و گرمای شدید هوا، رمقی برایش نگذاشته بود. او به آرامی قدم‌هایش را به سوی خانه برمی‌داشت ... .

از این‌که نگاه‌های رهگذران به سویش جلب شده بود، تعجب می‌کرد!

یکی دوبار هم برگشت و متوجه شد که عابران چشم‌چران، حتی از پشت سر هم چشم از او بر نمی‌دارند.

سر و وضع ظاهرش را مرتب کرد، حتی با شانه کوچک جیبی موهایش را شانه کرد؛ اما نگاه مزاحم عابران دست بردار نبود!

کلید را توی قفل انداخت و وارد خانه شد و دو تا نان بربری را که خریده بود، به سمت همسرش گرفت.

نصف یکی از بربری‌ها خورده شده بود. همسرش نیز نگاهی معنادار به او کرد و گفت: روزه‌ات را افطار کرده‌ای؟!

 تازه یادش آمد که امروز اولین روز ماه رمضان بوده و او روزه‌ بودنش را فراموش کرده است. حالا دیگر او متوجه دلیل نگاه‌های عابران شده بود، پس به همراه همسرش دقایقی خندیدند... !

نغمه نیاز

خدایا! رمضان ماه مهمانی توست. سفره‌ات هر روزِ سال پهن بوده، ولی این روزها، پذیرایی‌ها و مهمانانت ویژه‌اند، پس از خوان گسترده‌ات چشم و دلی سیر می‌خواهم. شکم سیر را هر روز قبل از رمضان مرحمت نموده‌ای، الهی شکر.

پاسخ سئوال‌های جدول کتاب کار:

1) قدر –2) دام –3) چاه –4) ادب –5) رمضان –6) افطار –7) جزا -  8) پاک –9) رمضه –10. کندر –11) ره - 12) «م» - 13) سگ - 14) سبو - 15) روزه‌دار –16)  تبت –17)  مو 18) سحرخیز

رمز جدول مسابقه پیامکی:

رسول خدا-فرمودند، خداى تعالى فرموده است: الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِه‏؛^[15]

ترجمه: «روزه براى من است و من پاداش آن را مى‏دهم.»